Jak korzystać z praw gwarantowanych przez RODO?
Ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO) to akt,
który bezpośrednio obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Unii
Europejskiej, w sposób jednolity regulując prawa obywateli i obowiązki
administratorów.
Dane osobowe to informacje, które pozwalają na ustalenie Twojej
tożsamości. To Twoje imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, numer
telefonu czy Twój adres e-mail lub dane o lokalizacji.
Przetwarzanie danych to z kolei wszystkie działania, które
wykorzystują dane osobowe, jak np. ich zbieranie, utrwalanie,
porządkowanie, przechowywanie, przeglądanie, wykorzystywanie czy
udostępnianie.
RODO przyznaje osobom fizycznym wiele praw, które pozwalają na większą kontrolę nad danymi osobowymi.
UODO przygotował 10 wskazówek, jak korzystać z praw gwarantowanych przez RODO.
Masz prawo wiedzieć, co będzie się działo z Twoimi danymi
Powinieneś wiedzieć, kto, na jakiej podstawie i po co przetwarza
Twoje dane osobowe. Firma bądź instytucja, która nimi dysponuje, powinna
Cię o tym poinformować. Ma też obowiązek wskazać, jakie prawa daje Ci
RODO. A masz prawo m.in. do: dostępu do swoich danych, ich sprostowania,
usunięcia, ograniczenia przetwarzania, przenoszenia, wniesienia
sprzeciwu czy do tego, by być poinformowanym o zautomatyzowanym
podejmowaniu decyzji, w tym profilowaniu. Realizując obowiązek
informacyjny, administrator musi też wskazać, jak długo będzie
przechowywał Twoje dane, oraz podać dane kontaktowe inspektora ochrony
danych (IOD), jeśli go wyznaczył.
Masz prawo w każdej chwili wycofać zgodę
Jeśli podstawą przetwarzania Twoich danych jest wyrażona przez Ciebie
– świadomie i dobrowolnie – zgoda, masz prawo w dowolnym momencie ją
wycofać i nie może to rodzić dla Ciebie żadnych negatywnych konsekwencji
(np. podwyższenia opłaty za usługi powyżej jej standardowej wysokości).
Pamiętaj, że cofnięcie zgody powinno być równie łatwe, jak jej
udzielenie.
Powinieneś być informowany w sposób dla Ciebie zrozumiały
Wszelkie przekazywane Ci informacje związane z przetwarzaniem Twoich
danych powinny być sformułowane jasnym i prostym, zrozumiałym dla Ciebie
językiem. Dotyczy to również komunikatów informacyjnych związanych
z korzystaniem z usług internetowych czy aplikacji mobilnych. Jeśli ich
nie rozumiesz lub nie są dla Ciebie wystarczająco zrozumiałe, zwracaj
się do administratora o przekazanie dodatkowych wyjaśnień. W Polsce
językiem urzędowym jest język polski. Wszystkie komunikaty muszą być
w tym języku, ale mogą być dodatkowo tłumaczone także w innych językach.
Masz prawo do bycia zapomnianym, ale nie zawsze
Wprawdzie RODO przyznało Ci prawo do bycia zapomnianym (usunięcia
danych), ale pamiętaj, że nie jest ono bezwzględne. Możesz żądać jego
realizacji np. wówczas, gdy: dane stały się zbędne do realizacji
zakładanych celów, dane były przetwarzane niezgodnie z prawem albo
wycofałeś swoją zgodę i nie ma innej przesłanki legalizującej ich
wykorzystywanie.
Pamiętaj jednak, że nie w każdej sytuacji masz prawo do bycia
zapomnianym. Tak jest choćby wtedy, gdy dany podmiot (np. szkoła, gmina
czy przychodnia) musi wykorzystywać Twoje dane, by zrealizować nałożony
na niego obowiązek prawny.
Masz prawo do informacji o naruszeniu Twoich danych
Wyciek danych, ich zagubienie czy udostępnienie osobom niepowołanym –
to się zdarza. I jeżeli rodzi to dla Ciebie poważne zagrożenie, to nie
dziw się, że administrator Cię o tym informuje – taki ma obowiązek.
Zastosuj się więc do jego wskazówek, dzięki którym możesz zminimalizować
zagrożenie. Czasami np. zmiana hasła w systemie internetowym czy
zastrzeżenie dokumentów pozwoli Ci zabezpieczyć swoje dane i uniknąć np.
kradzieży tożsamości i związanych z tym konsekwencji, jak np.
zaciągnięcie w Twoim imieniu pożyczki.
W razie wątpliwości kontaktuj się z administratorem lub z wyznaczonym
przez niego inspektorem ochrony danych (IOD), który ma Ci w takiej
sytuacji pomóc.
Jeśli wniesiesz sprzeciw – marketing nie może być prowadzony
Jeżeli Twoje dane są wykorzystywane w celach marketingowych, a więc
do przedstawiania Ci oferty towarów czy usług, w dowolnym momencie
możesz się temu sprzeciwić. Jeżeli to zrobisz, Twoich danych nie wolno
już wykorzystywać do takich celów.
Chroń dzieci przed nieuczciwymi praktykami
Jeśli jesteś rodzicem lub opiekunem prawnym osoby poniżej 16. roku
życia, pamiętaj, że gdy korzysta ona z tzw. usług społeczeństwa
informacyjnego (świadczonych drogą elektroniczną), a więc portali
społecznościowych, aplikacji czy gier, to Ty decydujesz o udzieleniu
zgody na przetwarzanie jej danych osobowych. To ważne, bo dzieci często
są mniej świadome ryzyka i konsekwencji przetwarzania ich danych
osobowych. RODO wskazuje, że należy im zapewnić szczególną ochronę, gdy
ich dane są wykorzystywane do celów marketingowych czy tworzenia profili
osobowych. Zwracaj uwagę, czy komunikaty kierowane do nich przez
administratora są sformułowane językiem, który są one w stanie
zrozumieć.
Realizacji swoich praw żądaj najpierw od administratora
Jeżeli uważasz, że ktoś nieprawidłowo postępuje z Twoimi danymi, to
z nim (lub z wyznaczonym przez niego IOD) skontaktuj się w pierwszej
kolejności i zażądaj wyjaśnień lub spełnienia Twojego żądania, np.
sprostowania danych, odnotowania sprzeciwu, usunięcia danych.
Możesz dochodzić odszkodowania przed sądem
Pamiętaj! Jeśli podmiot, który dysponuje Twoimi danymi, wykorzystuje
je niezgodnie z RODO, a Ty poniosłeś przez to szkodę majątkową lub
niemajątkową, możesz dochodzić od niego odszkodowania, wszczynając
postępowanie przed sądem. Masz do tego prawo niezależnie od tego, czy
zamierzasz złożyć skargę do Prezesa UODO.
Jak złożyć skargę do Prezesa UODO?
Każdy, kto uważa, że jego prawa w zakresie ochrony danych osobowych
nie są respektowane, może złożyć na administratora skargę do Prezesa
Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Skargi mogą być kierowane w formie
pisemnej lub elektronicznej. Kierowanie skargi następuje przez
Elektroniczną Skrzynkę Podawczą Prezesa Urzędu, po wypełnieniu
formularza, wykorzystując w tym celu dokument pn. „Pismo ogólne do
podmiotu publicznego” dostępny na portalu ePUAP2.
Pamiętaj, aby każda skarga zawierała:
• Twoje imię i nazwisko oraz adres zamieszkania;
• wskazanie podmiotu, na który składasz skargę (nazwę/imię i nazwisko oraz adres siedziby/zamieszkania);
• dokładny opis naruszenia;
• Twoje żądanie – jakich działań oczekujesz od UODO (np. usunięcia
danych, wypełnienia obowiązku informacyjnego, sprostowania danych,
ograniczenia przetwarzania danych itd.);
• własnoręczny podpis;
Pamiętaj, by dołączyć dowody potwierdzające nieprawidłowe działanie
administratora (np. korespondencję z administratorem, umowy,
zaświadczenia). Ułatwi to pracownikom Urzędu ocenę.
Skargi niezawierające Twojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresu
pozostawiamy bez rozpoznania z uwagi na brak możliwości kontaktu.
Jak chronić dane osobowe?
Dane osobowe, są bardzo cenne, bo dzięki nim można uzyskać dostęp do
wielu dóbr. Mogą one też być wykorzystywane w celach marketingowych
i sprzedażowych czy także, niestety, w celach przestępczych. Aby lepiej
chronić dane osobowe każdej osoby i bezpiecznie je przetwarzać w Unii
Europejskiej obowiązują specjalne przepisy, które temu służą. To ogólne
rozporządzenie o ochronie danych (RODO).
UODO przedstawia kilka najważniejszych porad, w jaki sposób zadbać o swoje dane osobowe.
Uważaj, co i komu udostępnisz o sobie w Internecie
Zdarza się, że nadmiernie dzielisz się informacjami na swój temat,
a w mediach społecznościowych dzielisz się informacjami o Tobie, o Twoim
stanie majątkowym, miejscu pracy, wydarzeniach z Twojego codziennego
życia, udostępniasz swoją lokalizację, wrzucasz zdjęcia. Przez to
Internet jest źródłem wiedzy także o Twoich poglądach, zachowaniach
konsumenckich, zainteresowaniach. Dane te pozwalają, np. działom
marketingowym różnych firm, dostosować ofertę kierowaną do Ciebie. Ale
też z takich informacji mogą skorzystać oszuści w celach przestępczych.
Szczególnie gdy profil, który Ciebie dotyczy jest w pełni publiczny,
możesz być narażony na użycie Twoich danych bez Twojej wiedzy
i przyzwolenia niezgodnie z celami, dla których dane udostępniłeś.
Nie zostawiaj dokumentów w zastaw
Zgodnie z prawem zatrzymywanie dowodu osobistego czy paszportu bez
podstawy prawnej jest karane. Utrata kontroli nad dowodem osobistym czy
paszportem naraża Cię na posłużenie się tym dokumentem bez Twojej
wiedzy i woli, co z kolei stwarza niebezpieczeństwo kradzieży
tożsamości.
Nie pozwól robić kopii
Co do zasady nie powinieneś się godzić na kopiowanie Twojego
dokumentu tożsamości. Tylko w niektórych sytuacjach jest to wyjątkowo
dopuszczalne, gdy pozwalają na to przepisy prawa. Gdy administrator
domaga się kopii np. Twojego dowodu osobistego, poproś, aby wskazał Ci
podstawę prawną, która nakłada na niego obowiązek takiego działania.
W innych wypadkach, jak np. wypożyczenie sprzętu, w dalszym ciągu
taka praktyka naraża nas na te same niebezpieczeństwa. Dlatego nie
gódźmy się na to.
Nie podawaj danych przez telefon
Unikaj przekazywania danych telefonicznie – szczególnie, gdy to nie
Ty inicjujesz rozmowę, ale ktoś dzwoni do Ciebie. Udostępnianie danych
na odległość obarczone jest ryzykiem, brakiem pewności co do tego komu
faktycznie dane są przekazane.
Upewnij się, komu faktycznie udostępniasz dane w trakcie rozmowy
telefonicznej, a jeżeli trzeba zweryfikuj kontakt, np. oddzwaniając
i sprawdzając, czy dany numer i osoba faktycznie reprezentuje podmiot,
na który się powołała.
Uważaj na różne formularze, poprzez które udostępniasz dane
Zachowaj rozwagę przy wypełnianiu i podpisywaniu różnego rodzaju
ankiet, formularzy czy umów. Zastanów się, czy faktycznie chcesz założyć
kartę lojalnościową w sklepie, by mieć rabaty lub dodatkowe promocje.
W takich sytuacjach podajesz sklepom imię, nazwisko, adres zamieszkania,
datę urodzenia, adres e-mail, numer telefonu, a w zamian otrzymujesz
promocje, bony rabatowe, dodatkowe upominki przy zakupach.
Należy pamiętać, że administrator musi spełnić wobec Ciebie obowiązek
informacyjny, czyli przekazać Ci niezbędne informacje na swój temat,
podając m.in. swoją tożsamość, dane kontaktowe oraz dane kontaktowe
swojego inspektora danych osobowych (o ile go wyznaczył), po co, czyli
w jakim celu i na jakiej podstawie prawnej przetwarzają dane.
Unikaj podawania nadmiarowych danych
Nie podawaj wszelkich danych (danych nadmiarowych), które pozwalają
na pełną identyfikację, jeżeli w danej sytuacji nie jest to konieczne.
Jeśli musisz skorzystać z danej usługi, to podaj tylko dane niezbędne do
jej wykonania – dobrze przemyśl przekazanie tych, których przekazanie
oznaczone jest jako opcjonalne.
Wyrażam zgodę na…
Zanim zaznaczysz wszystkie zgody pozwalające na przetwarzania Twoich
danych osobowych, upewnij się czego dotyczą. Zwróć uwagę, czy
w formularzu zgody nie są zaznaczone one w sposób domyślny.
Dokładnie też czytaj, czego dotyczą klauzule zgód. W przypadku
wątpliwości, zadawaj pytania administratorom. Powinni Cię poinformować
o okresie przez jaki dane będą przetwarzane oraz o przysługujących Ci
prawach, w tym dostępu do danych, ich sprostowania, usunięcia czy
wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania, a także, czy Twoje dane będą
komuś innemu (innym odbiorcom) przekazywane.
Pamiętaj, że często udzielasz zgód na wykorzystywanie danych w celach
marketingowych nie tylko administratora, ale i jego partnerów
biznesowych. O ile możesz, zweryfikuj, kim oni są, jakie to są firmy.
Zgody na marketing „cudzy” powinny być nieobowiązkowe, powinna być Ci
pozostawiona możliwość wyboru co do tego, czy taką zgodę wyrazisz.
Administrator powinien Ci zapewnić, by możliwość wycofania zgody była
równie łatwa, jak jej udzielenie oraz powinieneś być poinformowany
o prawie do cofnięcia zgody nim ją wyrazisz.
Nie wyrzucaj danych do śmieci, dopóki ich nie zniszczysz
Wszelkie dokumenty z Twoimi danymi, to kolejne źródło wiedzy o Tobie,
zwłaszcza gdy zawierają one wiele różnych informacji umożliwiających
wyciągania wniosków na Twój temat. Dlatego też - zanim wyrzucisz
dokumenty do kosza – należy je zniszczyć (np. faktury, rachunki),
zapiski, naklejki na opakowaniach od korespondencji czy po dostarczonych
towarach, w sposób uniemożliwiający odtworzenie zawartych w nich danych
osobowych.
Usuwaj trwale dane z nośników
Ogrom danych o Tobie może znajdować się na Twoich starych dyskach
twardych, kartach pamięci, pendrive’ach czy innych nośnikach. Zwróć
uwagę, że coraz więcej informacji na Twój temat jest zapisanych
w komputerach, smartfonach, aparatach fotograficznych czy tabletach.
Zanim się pozbędziesz takich urządzeń lub nośników, trwale usuń z nich
dane. Jednak zwykłe ich skasowanie nie będzie wystarczające, gdyż wiele
danych da się odzyskać. Dlatego zanim wyrzucisz nośnik albo go
sprzedasz, usuń z niego dane, korzystając przy tym z odpowiedniego do
tego oprogramowania. Warto też przywrócić ustawienia fabryczne
urządzenia, aby nie było w nim zapamiętanych loginów i haseł do różnych
usług i aplikacji, z jakich korzystałeś, a zwłaszcza z takich, z których
nadal korzystasz.
Używaj programów chroniących urządzenia mobilne
Używaj oprogramowania chroniącego urządzenia mobilne, np. smartfon
czy komputer, przed niepożądanymi działaniami z zewnątrz, np. złośliwego
oprogramowania. Oprócz popularnych programów antywirusowych przydatne
mogą być również te, które zabezpieczą przed ingerencją z zewnątrz tzw.
firewall. Ważna jest bieżąca aktualizacje. Złośliwe oprogramowanie,
przed którym chronią nas takie narzędzia, powstaje codziennie. Dlatego
bez aktualnej bazy wirusów i bazy złośliwych aplikacji program
antywirusowy nie będzie w pełni spełniał swojej roli.
Unikaj publicznych hotspotów
Należy unikać „otwartych” hotspotów dostępnych dla wszystkich
w zatłoczonych miejscach. W przypadku korzystania z sieci w hotelu lub
kawiarni należy upewnić się czy punkt dostępu, do którego się logujemy,
na pewno należy do miejsca, w którym właśnie przebywamy. Jeśli nie mamy
pewności, ograniczmy się do wyszukiwania informacji i nie korzystajmy
z usług, które wymagają podania hasła. Należy ograniczyć się do
korzystania wyłącznie ze stron internetowych obsługujących protokół
HTTPS lub używając tunelu VPN.
Zadbaj o hasła
Dobrze jest, aby nie miały one nic wspólnego z Twoimi życiem
osobistym, miejscem zamieszkania, Twoim imieniem i nazwiskiem, datą
urodzin, imionami Twoich bliskich czy Twoich zwierząt itp., tj.
informacjami, które łatwo można skojarzyć z Tobą obserwując Twoje
zachowania w sieci, czy połączyć z innymi informacjami o Tobie.
Nie powinno się też zapisywać ich na kartce papieru czy w notesie.
Najlepiej jest je zapamiętywać, co jest dużą sztuką, gdy musimy logować
się do wielu serwisów. Pomocne w tym zakresie mogą być np. darmowe
menadżery haseł, które umożliwiają nie tylko generowanie odpowiednio
trudnych do złamania haseł, ale i zapamiętują je za nas. Tym samym
łatwiejsza jest częstsza zmiana haseł, a ryzyko, że ktoś je pozna
maleje.
Na bieżąco zmieniaj hasła dostępu do swojego komputera, do poczty
elektronicznej, systemów bankowości elektronicznej, ale nawet sklepów
internetowych, w których masz konto użytkownika. Staraj się przy tym
korzystać z różnych haseł.
Wprowadź uwierzytelnianie wieloskładnikowe
Uwierzytelnianie wieloskładnikowe jest niezbędne, gdyż zapewnia
dodatkową ochronę podczas logowania. Podczas uzyskiwania dostępu, oprócz
wpisania hasła, użytkownicy muszą przejść dodatkową weryfikację
tożsamości, np. poprzez wprowadzenie kodu otrzymanego na numer telefonu.
Uważaj na ogłoszenia
Przykładem sytuacji, gdy jesteśmy narażeni na utratę danych jest
poszukiwanie pracy. Niestety, wśród prawdziwych ogłoszeń są i takie,
których celem jest pozyskanie jak najdokładniejszych informacji na nasz
temat. Warto więc bardzo dokładnie analizować takie treści i szczególną
ostrożność zachować, gdy potencjalny pracodawca chce byśmy oprócz
podstawowych danych na swój temat i wskazania danych do kontaktu, także
np. udostępnili skany naszych dokumentów tożsamości, co nie jest
niezbędne w procesie rekrutacji. Warto korzystać z oficjalnych serwisów
pośrednictwa pracy.
Bądź czujny
Zachowaj ostrożność, która może uchronić Twoje dane osobowe przed
dostaniem się w ręce nieupoważnionych podmiotów lub osób, gdyż wśród
nich mogą znaleźć się takie (np. grupy przestępcze, złodzieje,
porywacze), które pozyskane w ten sposób informacje wykorzystają
niezgodnie z prawem.
• Nie odpowiadaj na maile od osób, których nie znasz, zwłaszcza gdy
domagają się podania jakichś informacji o Tobie czy namawiają do
kliknięcia w przesłany link lub otwarcia przesłanego załącznika,
sugerują zmianę identyfikatora i hasła.
• Zachowaj ostrożność także przy korzystaniu z usług bankowości elektronicznej i dokonywaniu zakupów przez Internet.
• Zwracaj uwagę czy aby na pewno logujesz się do serwisu bankowości
internetowej ze strony banku, która ma certyfikat SSL (widoczny w pasku
adresu przeglądarki).
• Weryfikuj sklepy, w których chcesz coś kupić: czy w ogóle
istnieją, czy i jakie mają opinie, czy są to podmioty zidentyfikowane,
gdzie mają siedzibę, czy podany jest kontakt z ich właścicielem i czy
kontakt ten nie jest ograniczony tylko do elektronicznego. Jeśli masz
wątpliwości co do bezpieczeństwa Twoich danych zastanów się, czy
koniecznie musisz dokonać zakupów u tego sprzedawcy.
• Weryfikuj regulaminy i polityki prywatności – unikaj sprzedawców
nieprzedstawiających takich dokumentów czy też prezentujących w nich
postanowienia zbyt ogólne, niejasno czy nieprecyzyjnie brzmiące,
sformułowane niepoprawnie gramatycznie czy językowo, może to bowiem
oznaczać, że są to podmioty niepodlegające polskiemu czy europejskiemu
prawu.
Ochrona danych osobowych jest bardzo ważna. Odpowiednio chroniąc
swoje dane osobowe, możemy ograniczyć ryzyko ich wykorzystania przez
osoby do tego nieuprawnione.
Wskazówki PUODO w języku ukraińskim i angielskim.pdf